نظامنامه الزامات مربوط به فضا و تأسیسات در آزمایشگاه
( الزامات مربوط به فضا و تاسیسات آزمایشگاه)
در این نظامنامه و سایر نظام نامه هایی که در فهرست مستندات آمده است، ابتدا متن الزامات آزمایشگاه مرجع سلامت بیان گشته و سپس شماره سندی را که به منظور پاسخگویی به الزام مذکور در آزمایشگاه طراحی و اجرا می گردد، با ذکر شماره سند و با شکل مورب بیان شده است. در واقع نظامنامه تطابقی است بین الزامات و نیازمندی های استاندارد و به عبارتی “بایدها” و آنچه در آزمایشگاه در پاسخ به این “بایدها” اتفاق می افتد.
متن الزامات آزمایشگاه مرجع سلامت، ویرایش اول و ارتباط آن با مستندات آزمایشگاه:
فضا و تاسیسات آزمایشگاه:
آزمایشگاههای تشخیص طبی از بدو تاسیس ویا تغییر محل بر اساس ضوابط وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ملزم به رعایت الزامات زیر در رابطه با فضای آزمایشگاهها هستند. آزمایشگاههای دایر نیز باید در فرصتی که در وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین می نماید خود را با استانداردها و الزامات مربوطه منطبق سازند.
انتخاب محل تاسیس آزمایشگاه:
- آزمایشگاه حتی المقدور در ساختمانهای مسکونی دایر نگردد، درصورت دایر شدن آزمایشگاه در ساختمانهای مسکونی باید از ساکنین ساختمان، رضایت کتبی گرفته شود.
- آزمایشگاه بهتر است در جوار مکان هایی که دارای سر و صدا وتنش هستند دایر نگردد.(جوشکاری ،آهنگری ، موتورخانه و ……….)
- آزمایشگاه باید در محلی که دسترسی افراد بیماریا ناتوان به آنجا مقدور باشد، مثلا حتی الامکان در طبقه همکف دایر شده، در غیر این صورت با استفاده از آسانسور، سطح شیب دار، کوریدور و غیره دسترسی به آن تسهیل گردد.
- آزمایشگاه بیمارستان در داخل و یا نزدیک به ساختمان بیمارستان تاسیس گردیده بهطوری که فاصله زیادی با بخش های بیمارستان نداشته باشد. آزمایشگاههای اورژانس یا آزمایشگاه های عصر و شب بیمارستانها باید در جایی دایر گردد که مراجعه بیماران درمانگاه و یا ارسال نمونههای بخشها به آنجا به راحتی صورت پذیرد.
در اين آزمايشگاه موارد فوق الذكر رعايت شده است و براي سهولت دسترسي بيماران و افراد ناتوان دو راهكار در نظر گرفته شده است:
- استفاده از ميله هاي كناري پله براي استفاده آنان
- قراردادن زنگي در بيرون آزمايشگاه و استفاده از تابلوي راهنما جهت مطلع سازي پذيرش جهت دريافت درخواست و نمونه گيري در نزديك ترين قسمت آزمايشگاه و در شرايط خاص در محل بيمار از جمله ماشين و يا منزل.
مساحت و فضای آزمایشگاه ها:
مساحت کافی و فضای مناسب برای آزمایشگاه و بخشهای مختلف آن به نسبت حجم کاری ( تعداد مراجعین و یا تعداد تخت های بیمارستانی )، تنوع آزمایشها ، تعداد تجهیزات، تعداد کارکنان و میزان استفاده از سیستمهای اتوماسیون تخمین زده می شود. در حال حاضر مساحت 100 متر مربع برای آزمایشگاههای بالینی و 120 متر مربع برای آزمایشگاههایی که بخش آسیب شناسی تشریحی نیز دارند، به عنوان حداقل فضا در نظر گرفته می شود. ولی با توجه به عوامل اشاره شده در بالا، مساحت آزمایشگاه باید در حدی باشد که بر کیفیت کار در آزمایشگاه و ایمنی کارکنان تاثیر سوء نداشته باشد و با گذشت زمان و افزایش حجم و دامنه کار، فعالیتها دچار اختلال نگردد.
شرایط فیزیکی و تاسیسات ساختمان آزمایشگاه:
- خرابی و فرسودگی در ساختمان وجود نداشته باشد.
- ارتفاع سقف آزمایشگاه حداقل 240 سانتیمتر باشد.
- دیوارهای آزمایشگاه حد اقل باید تا ارتفاع 5/1 متر قابل شستشو باشد. ( رنگ های قابل شستشو و مقاوم مثل رنگ روغن توصیه می شود ).
- کف آزمایشگاه باید قابل شستشو بوده ترجیاً دارای کفشوی باشد، وجود کفشو در اتاق شستشو و میکروب شناسی الزامی است.
- دربهای چوبی آزمایشگاه، باید با رنگ قابلهای قابل شستشو و مقاوم مانند رنگ روغن رنگآمیزی شده باشند و ترجیحاً دربها دارای پنجره باشند.
- پهنای دربهای اصلی و داخلی در حدی باشد که تجهیزات و مبلمان آزمایشگاهی بهراحتی قابل جابجایی باشند.
- آزمایشگاه میبایست لوله کشی برای آب گرم و سرد، با فشار مناسب داشته باشد.
- آزمایشگاه میبایست سیستم مناسب گرمایش و سرمایش داشته باشد. دامنه تغییرات ایده آل دما در آزمایشگاه 5+/- درجه سانتیگراد است.
- سیستم لوله کشی گاز آزمایشگاه باید استاندارد بوده و نکات ایمنی لازم در آن رعایت شده باشد و به تعداد کافی خروجی گاز در آزمایشگاه تعبیه گردد.
- در صورت استفاده از کپسول گاز، کپسولها در مکان مناسب و امن، دارای تهویه مطلوب، دور از منابع حرارتی و نزدیک به محل مصرف قرار داده شوند.
- سرویسهای بهداشتی زنان و مردان باید جدا بوده و تعداد آنها متناسب با تعداد استفاده کنندگان باشد، ترجیحاً توالت کارکنان از بیماران جدا باشد. توالتها می بایست دارای هواکش و سیفون باشند.
- فاضلاب بخش های میکروب شناسی و هورمون شناسی (در صورت آلودگی رادیواکتیو) و اتاق شستشو بهتر است به چاه منتهی گردد.
- با توجه به تجهیزات موجود، سیستم روشنایی و تعداد لامپهای مصرفی در آزمایشگاه، باید از فیوزها و کابلهای مناسب استفاده گردد. در مدخل ورودی تابلوی برق آزمایشگاه، باید ترانس تنظیم کننده مناسب قرار گیرد. در غیر این صورت میتوان برای دستگاههای مختلف از ترانسهای مناسب و مجزا استفاده نمود.
- (جهت جلوگیری از مشکلات ناشی از قطع برق و نوسانات احتمالی برق شهری، در مواردی که پشتیبانی منبع الکتریسیته ضروری است، استفاده از UPS با ویژگیهای مناسب در ابتدای ورود کابل برق به آزمایشگاه یا به طور مستقل برای تجهیزات خاص پیشنهاد میگردد).
- در آزمایشگاههای بزرگ، در صورت نیاز، به نسبت وسعت فضا میتوان از سیستمهای ارتباطی مناسب مثل تلفن، آیفون و… استفاده نمود .
- پنجرههای آزمایشگاه که به فضای آزاد باز می شوند باید توری داشته باشند تا از ورود و لانه گزینی جوندگان و حشرات به آزمایشگاه جلو گیری گردد.
- در آزمایشگاه میبایست تسهیلات ویژه جهت کارکنان و همچنین مراجعه کنندگان کم توان یا معلول پیش بینی شود. ( مثل دستگیره جهت حفظ تعادل، تسهیلاتی برای جابجایی، توالت فرنگی و … )
- رطوبت در آزمایشگاه باید در حد متعادل حفظ شود، سطح رطوبت کمتر از 20% باعث ایجاد الکتریسیته ساکن و رطوبت بیش از 50% باعث به هم چسبیدن مواد می شود.
بیشتر تجهیزات آزمایشگاهی الزامات رطوبتی خاصی ندارند و دامنه رطوبت بین 30-70% قابل قبول میباشد. در مورد تجهیزاتی که نیازمند رعایت شرایط رطوبتی تعریف شده ای هستند باید مطابق توصیه سازنده عمل شود.
ارزیابی سطح رطوبت در آزمایشگاه توسط رطوبت سنج های تجاری امکان پذیر است
- وجود کف شوي در اتاق شستشو و میکروب شناسی الزامی است.
- آزمایشگاه باید سیستم تهویه مناسب داشته باشد.
- تا از تجمع گازها و بخارات سمی درفضای عمومی آزمایشگاه ممانعت گردیده، دما به خوبی کنترل شده، تجهیزات به درستی کار کرده و ایمنی و آسایش کارکنان و مراجعه کنندگان تامین گردد.
- سیستم تهویه آزمایشگاه در شرایط ایده آل به نحوی است بین 12 تا 16 بار ( حداقل 6 بار ) تعویض هوادر هر ساعت صورت گیرد.
- نحوه ی طراحی به صورتی است که هوای تمیز وارد و هوای قبلی به طور کامل خارج شود.
- باید توجه داشت که هوای خروجی از آزمایشگاه نباید در جای دیگری جریان یابد.
- و خروجی هوای هواکش ها باید طوری تعبیه شود که برای ساکنان ساختمان خطر ساز نباشد.
- طراحی سیستم روشنایی آزمایشگاه باید به طوری باشد که نور کافی و یکنواخت برای انجام فعالیتهای مختلف از جمله رويت آسان واکنشها و رنگها فراهم گردد.
- مقدار روشنایی در فضای آزمایشگاه به نوع فعالیتها، رنگ دیوارها، سقف و سطوح کاری، فاصله سطح کاری تا پایه چراغهای روشنایی و محل قرار گرفتن پایه اصلی چراغها بستگی دارد.
- لامپهای فلورسنت با دما و رنگهای مختلف در دسترس میباشد.
- و استفاده از آن در محیطهای کاری سر پوشیده توصیه میگردد.
- به طور تقریبی وجود دو عدد لامپ فلورسنت در هر 6 متر مربع برای تامین روشنایی آزمایشگاه ممکن است کافی باشد.
- برای دستیابی به توزیع یکنواخت نور و حذف سایهها، باید لامپهای فلورسنت نسبت به سطوح کاری به طور عمود قرار گیرند.
- لامپهایی که به طور موازی با سطوح کاری نصب میگردند، معمولا به وسیله اشخاصی که آنجا مشغول کار هستند و یا به وسیله کابینتهای بالای سر، ایجاد سایه میکنند.
- اگر هیچ کابینتی بالای سر وجود نداشته باشد، میتوان سیستم روشنایی را به طور موازی و بالای قسمت فعال سطوح کاری قرار داد.
- سیستم روشنایی اضطراری باید در محل پذیرش و تردد بیماران و مسیر خروجی آزمایشگاه جهت ایمنی افراد در مواقع قطع برق استفاده گردد.
- نور دهی سیستم رو شنایی اضطراری در بخشهای بانک خون و مکانهایی که تجهیزات ثابت بخشها و نیز سردخانه یا یخچالهای آزمایشگاه قرار دارد، باید مناسب و کافی باشد.
در اين آزمايشگاه جهت كنترل موارد فوق چك ليستي تهيه شده است كه يك به يك موارد مذكور مورد بررسي قرار گرفته و كنترل شده است. تغييرات ايجاد شده در فضا و تاسيسات آزمايشگاه همراستا با اين الزامات بوده است. در اين چك ليست مواردي كه آزمايشگاه با عدم انطباق و يا كاستي در اجرا روبرو است معين گرديده و در طرح برنامه ريزي آزمايشگاه به منظور انطباق و اجراي تمامي موارد فوق آمده است.
ضمناً جهت كنترل دما كه تاثير به سزايي در نتايج آزمايشات داشته و بر عملكرد آزمايشگاه موثر است فرم هايي وجود دارد كه توسط كاركنان به طور روزانه و موثر تكميل مي شود. اين فرم ها عبارتند از:
- فرم ثبت دماي يخچال ها كه در سند شماره م-5-61 آمده است.
- فرم ثبت دماي فريزر ها كه در سند شماره م-5-62 آمده است.
- فرم ثبت دماي محيط آزمايشگاه و انبار كه در سند شماره م-5-63 آمده است.
ایمنی در فضای آزمایشگاه:
- در طراحی آزمایشگاه باید به گونهای عمل شود که احتمال بروز مخاطرات فیزیکی، شیمیایی و میکروبی در محیط کار به حداقل برسد و یک محیط کاری ایمن برای کارکنان و همچنین مراجعه کنندگان فراهم گردد.
- دسترسی و امکان ورود به فضای فنی آزمایشگاه باید فقط برای افراد مجاز، میسر باشد .
- کپسول اطفاء حریق و ترجیحاً سیستم هشدار حریق، به تناسب وسعت آزمایشگاه (هر 50 متر مربع حد اقل یک کپسول 4 کیلو گرمی) و در مکانهای مناسب نصب گردد، طوری که دسترسی سریع کارکنان در موارد اضطراری به سهولت امکان پذیر باشد.
- دستگاههای برقی در آزمایشگاه خصوصاً دستگاه های دارای رطوبت و نیز دستگاههای حساس به نوسانات جزئی برق باید سیم اتصال به زمین داشته باشند.
- دوش اضطراری و چشمشوی باید در مکانی قرار گیرد که در شرایط ضروری به راحتی در دسترس همه کارکنان قرار گیرد. تعداد دوش ها و چشم شوی بستگی به وسعت کار و فضای آزمایشگاه دارد و بویژه باید در نزدیکی بخشهایی باشد که با مواد شیمیایی سوزاننده سرو کار دارند.
- دستشویی در هر جایی از آزمایشگاه که در تماس مستقیم با نمونه بیمار باشد مورد نیاز است و بهتر است نزدیک درب خروجی قرار گیرد. دستشوئیهایی که برای شستشوی دست کارکنان در نظر گرفته شده است نباید برای تخلیه نمو نهها و یا امور مربوط به انجام آزمایشها مورد استفاده قرار گیرند. دستشوئیها باید دارای صابون مایع، دستمال کاغذی و یا خشککن برقی باشد.
- هر بخش از آزمایشگاه جهت دور ریز پسماندهای غیر آلوده باید دارای سطل زباله دربدار و کیسه زباله مقاوم باشد. هنگام تخلیه سطل زباله باید به ماموران شهرداری به روش مناسب آگاهی و هشدار داده شود (مثلاً از طریق برچسب گذاری روی کیسههای زباله).
- بدیهی است دفع پسماندهای آلوده (مثل سر سوزنها و محیطهای کشت میکروبی) باید پس از آلودگی زدایی انجام شود.
در آزمایشگاه باید فضای مناسب و مجزایی برای غذا خوری کارکنان و کمد قفل دار برای گذاشتن لباس و لوازم شخصی آنان در نظر گرفته شود، در محیطهای بیمارستانی فضای جداگانه و مناسب جهت استراحت کارکنان کشیک باید وجود داشته باشد.
- محل انجام فعالیتهای مخاطرهآمیز و محل قرار گرفتن هودها از هر نوع، میبایست تا حد امکان از دربها دور باشند.
- هودها باید در مکانی قرار گیرندکه امکان نصب کانال جهت ارتباط با فضای بیرون (در صورت نیاز) به راحتی میسر باشد.
- تعیین نوع هودهای مورد استفاده در آزمایشگاه براساس تعیین سطح ایمنی زیستی و با توجه به فعالیتهای آزمایشگاه مشخص میگردد.
- اکثر آزمایشگاههای تشخیص طبی در سطح ایمنی زیستی 2 هستند و به طور معمول بایستی از هودها کلاس IIاستفاده نمایند.
البته پذیرش آزمایشگاه سطح 1 ایمنی زیستی در نظر گرفته میشود
- طراحی سطح 3و4 مخاطرات ایمنی زیستی برای آزمایشگاههایی کاربرد دارد که کارکنان با عوامل عفونی پر خطر یا ناشناختهای کارمیکنند که تنفس آنها باعث مرگ یا بیماریهای جدی و خطرناک میگردد.
- به دلیل مخاطرهآمیز بودن این عوامل عفونی باید طراحی خاصی برای کار با آنها در نظر گرفته شود.
موارد فوق در چك ليست ايمني و توسط مسئول ايمني مورد بررسي قرار گرفته است و مواردي كه آزمايشگاه در آن كاستي و يا مشكل اجرا دارد مشخص گرديده و در برنامه ريزي آزمايشگاه قرار داده شده است.
طراحی و تخصیص فضا در آزمایشگاه:
ارائه الگوی یکسان جهت طراحی فضای آزمایشگاهها امکانپذیر نبوده و ضروری نیز نمی باشد، فضای هر آزمایشگاه با توجه به اهداف، طیف فعالیت ها، تعداد پرسنل، تعداد تجهیزات و … طراحی می شود.
تخصیص فضا به بخش های مختلف آزمایشگاه با در نظر گرفتن موارد اشاره شده فوق صورت می گیرد.
از آنجائی که تغییر در حجم کاری و دامنه فعالیتهای آزمایشگاه ممکن است با الزاماتی در خصوص تغییر فضای آزمایشگاه همراه باشد، تخصیص فضای آزمایشگاهها میبایست به نحوی باشد که متناسب با اهداف جدید، از نظر وسعت یا بهره وری قابلیت تغییر و سازگاری داشته باشد.
در طراحی و تخصیص فضا در آزمایشگاه باید مجموع فضای کاری، فضای انبارش و فضای پشتیبانی را در نظر داشت.
فضای کاری آزمایشگاه:
مقدار فضا بر حسب متر مربع است که شامل سطوح مورد استفاده جهت انجام کار و قرار گیری تجهیزات، سینکهای شستشو و محل رفت و آمد کارکنان میباشد. فضاهای بین میزهای کار، راهروها و فضای اطراف تجهیزات نیز جزو فضای کاری به حساب میآیند.
فضای مفید کاری در بخشهای مختلف آزمایشگاه میبایست به حدی باشد که حداکثر تعداد کارکنان شاغل در یک نوبت کاری، با در نظر گرفتن فضای اشغال شده توسط تجهیزات، فضاهای بین میزهای کار، راهروها و فضای اطراف تجهیزات، به راحتی قادر به فعالیت باشند.
طراحی فضای کاری مورد نیاز بخشهای مختلف آزمایشگاه:
در آزمایشگاههای با دامنه و حجم کم کاری محدود، متناسب با فعالیتهای انجام شده، بخشهای مختلف، به ویژه بخشهایی که از تجهیزات مشترک استفاده میکنند، میتوانند در مجاورت هم فعالیت نمایند ولی بخش نمونه گیری، پذیرش، بخشهای میکروبشناسی (شامل قارچشناسی، ویروسشناسی، انگلشناسی، تجزیه ادرار)، شستشو و استریلیزاسیون و محل غذا خوری کارکنان حتماً باید مجزا باشد. به طور معمول محل آماده سازی نمونه و ساخت معرفها در مجاورت بخش بیو شیمی قرار می گیرد.
بخش میکروب شناسی آزمایشگاه و همچنین بخشهایی که با مواد و معرفهای سمی یا قابل اشتعال کار میکنند، باید دور از محل رفت وآمد بیماران، بخشهای غیر فنی و ورودی سیستم تهویه هوا قرار گیرند.
فضای بین میزهای کاری جهت رفت و آ مد کارکنان حداقل 120 سانتی متر در نظر گرفته می شود.
فضای تجهیزات در آزمایشگاه:
تعداد و انواع تجهیزات موجود در هر بخش نقش مهمی در برنامه ریزی جهت طراحی فضای آن بخش دارد. در این خصوص باید به مواردی نظیر ابعاد (طول، پهنا و ارتفاع)دستگاهها، وزن دستگاهها و همچنین میزان ولتاژ و آمپر و لوله کشیهای مورد لزوم (مندرج در کاتالوگ دستگاه) توجه گردد. گاهی سازندگان دستگاه، تخصیص میزان فضای بیشتری از ابعاد دستگاه را جهت عملکرد مناسب آن توصیه مینمایند که این مسئله را باید لحاظ نمود. دسترسی آسان به پشت و کنارههای دستگاه جهت نگهداری و تعمیرات و تهویه، نیز میبایست در نظر گرفته شود.
(به طور مثال فردی که در آزمایشگاه بیوشیمی با اتو آنالیزر کار می کند، به 7 مترمربع سطح روی زمین نیاز دارد در صورتی که این میزان برای فردی که کنار میز آزمایش رادیوایمونواسی انجام میدهد فقط 2 مترمربع میباشد).
فضای کارکنان:
با توجه به اهمیت راحتی و ایمنی کارکنان حین انجام کار، پیشبینی فضای مناسب برای رفت و آمد و کارکرد آنها ضروری می باشد. به طور متوسط هر یک از کارکنان حدودا به 1 مترمربع فضای کاری نیاز دارند.
میز بندی و مبلمان آزمایشگاه:
- نوع، تعداد، نحوه قرارگیری و کیفیت میزبندی و مبلمان آزمایشگاهی مستقیماً بر روی عملکرد کارکنان اثر دارد. از لحاظ کمی، میزبندی و مبلمان آزمایشگاهی باید متناسب با تعداد و دامنه عملکرد کارکنان بوده و از لحاظ کیفی نیز ظاهر، اندازه و کارایی مناسب داشته باشند.
- طراحی مبلمان باید به نحوی باشد که با در نظر گرفتن شرایط موجود و پیشبینی نیازهای آینده، در صورت ضرورت امکان حرکت دادن، خارج نمودن و تعویض آنها وجود داشته باشد. (برای مثال می توان از کابینت های چرخدار و متحرک استفاده نمود).
- مبلمان آزمایشگاه میبایست برای کاربری عمومی طراحی شود تا همه کاربران به راحتی و با ایمنی کامل از آنها استفاده نمایند. تفاوت قد کارکنان آزمایشگاه برای تعیین ارتفاع میزها میبایست مد نظر باشد و همچنین تا حد امکان از صندلیها و یا کابینتهای با قابلیت تنظیم ارتفاع استفاده شود.
- ارتفاع میز کار برای حالت نشسته 75 سانتیمتر، برای حالت ایستاده 90 سانتیمتر و عمق آن 60- 75 سانتی متر میباشد.
- فضای بین میزهای کاری جهت رفت و آمد کارکنان معمولاً 120 سانتیمتر در نظر گرفته میشود.
- ابعاد میزهای کامپیوتر و صندلیها میبایست به اندازهای باشد که کاربران هنگام استفاده راحت باشند.
- سطوح کاری باید متناسب با نوع کار، به حرارت، اسید قلیا، رنگها و حلالهای ارگانیک، فشار و یا ضربه مقاوم باشند. (برای اطمینان از کیفیت و مقاومت آ نها، میتوان قطعهای از آن را در طول شب در معرض موارد اشاره شده قرار داد و سپس میزان صدمه و امکان تمیز کردن آن را بررسی نمود).
- در انتخاب جنس صفحات، میبایست امکان رشد عوامل میکروبی در شیارها، درزها و خلل و فرج در نظر گرفته شود. لبههای خارجی این صفحات میبایست حتیالمقدور گرد باشند تا باعث صدمه به کارکنان نشوند.
- کابینتها و قفسهها، به عنوان بخشی از فضای انبارش، باید به تعداد کافی در آزمایشگاه موجود بوده و نسبت به مواد شیمیایی، زنگ زدگی و فرسودگی مقاوم باشند، کابینتها و قفسههای دیواری باید با استحکام به دیوار نصب شوند و دسترسی به وسایل داخل آنها به آسانی انجام پذیرد و میزان انباشتگی، متناسب با قابلیت تحمل وزن در آنها باشد.
فضای انبارش:
شامل قفسه ها، کابینتها، یخچالها و فریزرها میباشد. تعیین حداقل مواد و اقلامی که در یک زمان وجودشان در آزمایشگاه لازم است، نقش مهمی در تخمین فضای مورد نیاز برای انبارش دارد. این امر به عوامل گوناگونی نظیر نوع خدمات آزمایشگاهی (دستی یا اتو ماسیون)، طیف آزمایشهای انجام شده، حجم آزمایشها، فضای کلی آزمایشگاه، تعداد کارکنان، پیچیدگی فرآیندهای کاری و … بستگی دارد. مدت زمانی که طول میکشد تا سفارشات مختلف از تولیدکنندگان یا توزیع کنندگان به آزمایشگاه برسد را نیز باید مد نظر قرار داد.
به طور کلی میتوان بین 5-7% مساحت خالص آزمایشگاه ویا 12-17% آن را با احتساب استفاده از فضای داخل کابینتها و قفسهها، به انبارش اختصاص داد. تعیین فضای انبارش میبایست به نحوی باشد که حتیالمقدور در صورت لزوم قابلیت گسترش داشته باشد.
علاوه بر فضای کافی، شرایط محیطی مناسب برای انبارش اقلام آزمایشگاهی باید فراهم شود و مسئول فنی آزمایشگاه باید اطمینان یابد که کلیه اقلام موجود در آزمایشگاه در شرایط صحیح از نظر دما، رطوبت، نور، تهویه، ایمنی و …. مطابق توصیه سازنده نگهداری و انبار می شوند
- از نظر دمای نگهداری اقلام، انبارش به 2 قسمت یخچالی / فریزری و غیر یخچالی تقسیم می شود:
الف) انبار یخچالی / فریزری آزمایشگاه:
شامل اقلام آزمایشگاهی که در دمای یخچال یا فریزرنگهداری میشوند.
- مسئول فنی آزمایشگاه میبایست از میزان مواد مصرفی نگهداری شده که احتیاج به دمای یخچال و یا فریزر دارند آگاه بوده و فضای لازم جهت انبارش را فراهم نماید.
- یخچالها و فریزرهای آزمایشگاه باید در محل مناسب با سطح ثابت بدون لرزش و بدور از تابش مستقیم نور خورشید قرار گیرند.
- دمای مناسب یخچالها و فریزرها میبایست کاملاً تحت کنترل باشد. دمای یخچالها بین 2-8 درجه سانتیگراد و دمای فریزرها 20- درجه و کمتر باید حفظ گردد. دمای مناسب برای اقلامی مثل مشتقات خونی از جمله پلاسمای منجمد، کمتر از 30- درجه سانتیگراد میباشد.
ب) انبار غیر یخچالی:
شامل اقلام آزمایشگاهی که عموماً در دمای اتاق نگهداری می شوند.
- دمای اتاق به معنای دمای بین 18-26 درجه سانتیگراد است. این دما با در نظر گرفتن زمانهایی که سیستمهای گرمایشی و یا سرمایشی خاموش هستند (مثلاً در ایام تعطیل) میبایست کاملاً تحت کنترل باشد. چون بسیاری از تجهیزات آزمایشگاهی، یخچالها و فریزرها و… ، حین کار ایجاد حرارت قابل ملاحظهای مینماید، توجه به اندازه بخشها و تعداد تجهیزات اشاره شده موجود در آنها، برای کنترل دما و تعیین تهویه مناسب، ضروری میباشد.
- ماهیت و حجم مواد نگهداری شده بر نحوی انبارش اثر دارند، به طور مثال شرایط نگهداری اسیدها، حلالهای ارگانیک، محلولهای خورنده، گازهای فشرده، ترکیبات واکنشپذیر، مواد رادیو اکتیو یا مواد بالقوه مخاطرهآمیز میبایست از لحاظ ایمنی استاندارد باشد. این مواد در کمدها و یا قفسههای مجزا، یا بر روی زمین یا طبقات پایین قفسهها و در صورت زیاد بودن حجم، در فضای دورتر از فضای اصلی آزمایشگاه نگهداری میشوند.
آزمایشگاههایی که با مواد مخاطرهآمیز سر و کار دارند و این مواد را در حجمهای زیاد نگهداری میکنند، علاوه بر تامین فضای مناسب برای نگهداری، میبایست سیستم تهویه مناسب نیز برای محل نگهداری این مواد تعبیه نمایند.
- باید تمهیداتی جهت پیشگیری و مقابله با آتشسوزی در انبار وجود داشته باشد.
فضای بایگانی اسناد و سوابق :
فضای لازم برای بایگانی سوابق و مدارک با توجه به حجم این اسناد و مدت زمان لازم جهت نگهداری آنها تعیین میگردد. به طور مثال آزمایشگاهها میبایست تمامی نتایج بیماران و مدارک کنترل کیفی را حد اقل تا یک سال نگهداری نمایند. مدت زمان نگهداری سوابق بانک خون طولانیتر میباشد.
بایگانی میتواند به صورت کاغذی یا فایلهای کامپیوتری باشد. در صورتی که بایگانی کاغذی باشد جمعآوری و نگهداری سوابق دور از آزمایشگاه و تحت شرایطی که دسترسی به آنها در صورت لزوم ممکن باشد، امکانپذیر است ولی باید اقدامات لازم جهت جلوگیری از دور ریختن تصادفی آنها انجام گیرد.
فضای پشتیبانی:
شامل کلیه فضاهای جانبی است که در فعالیتهای قبل از آزمایش و بعد از آزمایش به کار می آید مانند فضای مربوط به انجام امور دفتری وکا مپیوتری، پذیرش و جوابدهی، خرید و تدارکات و … این بخشها باید از فضای کلی آزمایشگاه مجزا باشد.
