دستورالعمل نیدل استیک
دستورالعمل نیدل استیک
1- هدف نیدل استیک:
هدف از تدوین این دستورالعمل مطلع ساختن پرسنل از دستورالعمل نیدل استیک در آزمايشگاه ونحوه برخورد با آن در آزمايشگاه مي باشد.
2- دامنه کاربرد نیدل استیک :
دامنه این روش ، کلیه بخش ها ومحيط آزمايشگاه را در بر مي گيرد.
3- تعاريف نیدل استیک :
اصطلاحات بکار برده ،مربوط به اصطلاحات پزشکی وآزمایشگاهی وايمني وبهداشت می باشد.
4- مسئولیت اجرای نیدل استیک :
اجراي اين دستورالعمل به عهده كليه مسئولين بخش هاي آزمايشگاه مي باشد.
مسئولیت نظارت بر حسن اجرای این ر وش بر عهده مدیر فنی آزمایشگاه ومسئول ايمني وبهداشت می باشد.
5 – مدارك مرتبط:
روش اجرایی محصول نامنطبق
روش اجرایی کنترل مدارک و سوابق
روش اجرایی اقدام اصلاحی و پیشگیرانه
دستورالعمل ایمنی و بهداشت
دستورالعمل Nidel Stick
دستورالعمل نظافت محیط
دستورالعمل شستشوی ظروف شیشه ای |
نیدل استیک شدن یعنی چه
نیدلاستیک (به انگلیسی: Needlestick)که در گفتار پزشکی نیدلاستیک شدن نامیده میشود[۱][۲][۳][۴] یا زخم سر سوزن، در بین کارکنان جامعه پزشکی و سلامت و نیز سازمانهای بیمهگر، به هرنوع سوراخ شدن پوست توسط سوزن یا شئ نوک تیز به صورت تصادفی و در هنگام مداخلات پزشکی یا پرستاری گفته میشود. زخم سر سوزن توسط یک سرنگ نو و استریل بهخودی خود هیچ خطری را بدنبال ندارد. بزرگترین نگرانی زمانی بروز میکند که سوراخ شدن پوست توسط یک سرنگ استفادهشده و آلوده به خون بیمار باشد که در این میان بیشترین خطر برای ابتلا به ویروس هپاتیت بی(HBV)، هپاتیت سی(HCV) و اچآیوی(HIV یاایدز) منجر به نگرانی خواهد شد.[۵]
ازاین بین میزان آلودگی با ویروس هپاتیت بی با بیشترین احتمال (حدود ۳۰ درصد) و ویروس ایدز با کمترین احتمال (حدود ۰/۸ درصد) قرار دارد و ویروس هپاتیت سی بااحتمال متوسط آلودگی (بین ۳ تا ۵ درصد) مابین این دو قرار میگیرد


روش اجرایی دستورالعمل نیدل استیک :
دستورالعمل نیدل استیک به شرح زیر می باشد: افرادي كه در حين ارائه خدمات درماني به بيماران دچار Niddle Stick يا موارد مشابه مي شوند خطر انتقال بيماري عفوني را دارند، بايستي براساس دستورالعمل زیر اقدام نمايند. اولين اقدام پرستاري پس از نيدل استيك شدن پرسنل فني آزمايشگاه بايد بالاتر از محل جراحت سريعاً بسته شده تا جريان خون كند گشته .سپس با اعمال فشار در جهت جريان خون موجب خروج خون از بدن شويد.سپس ناحيه آسيب ديده را توسط بتادين ضد عفوني وپانسمان كنيد. الف- افرادي كه واكسن Hbs Ag تزريق نموده اند درصورت عدم آگاهي از وضعيت Hbs Ab خود (از 5 سال گذشته تاكنون) بايستي مجدداً آزمايش Hbs Ab انجام دهند و در صورتيكه تيتر Ab كمتر از 10 باشد بايد Ig تزريق نمايند. همچنين آزمايش هاي HCV و HIV و SGOT و SGPT را به عنوان سوابق پزشكي انجام دهند و سپس پس از 6 ماه اين آزمايشها را مجدداً تكرار نمايند. ب- افرادي كه واكسن Hbs Ag تزريق نموده اند و از بالا بودن تيتر Ab خود (بالاتر از 10) آگاهي دارند نياز به تزريق ايمونوگلوبولين ندارند و بايستي آزمايشهاي HCV و HIV و SGOT و SGPT را به عنوان سوابق پزشكي انجام دهند و پس از 6 ماه اين آزمايشها را مجدداً تكرار نمايند. ج- افرادي كه اصلاً واكسن Hbs Ag تزريق ننموده اند بايستي آزمايشهاي Hbs Ag و HCV و HIV و SGOT و SGPT را انجام دهند و سپس به پزشك عفوني جهت اقدامات بعدي مراجعه نمايند. تذكر مهم : در سه مورد ذكر شده حتماً مشاوره با پزشك عفوني بخش ضرورت دارد. |
دستورالعمل در زمان نیدل استیک شدن
نیدلاستیک (به انگلیسی: Needlestick)که در گفتار پزشکی نیدلاستیک شدن نامیده میشود یا زخم سر سوزن٬ در بین کارکنان جامعه پزشکی و سلامت و نیز سازمانهای بیمهگر٬ به هرنوع سوراخ شدن پوست توسط سوزن یا شئ نوک تیز به صورت تصادفی و در هنگام مداخلات پزشکی یا پرستاری گفته میشود. زخم سر سوزن توسط یک سرنگ نو و استریل بهخودی خود هیچ خطری را بدنبال ندارد. بزرگترین نگرانی زمانی بروز میکند که سوراخ شدن پوست توسط یک سرنگ استفادهشده و آلوده به خون بیمار باشد که در این میان بیشترین خطر برای ابتلا به ویروس هپاتیت بی(HBV)٬ هپاتیت سی(HCV) و اچآیوی(HIV یاایدز) منجر به نگرانی خواهد شد.
ازاین بین میزان آلودگی با ویروس هپاتیت بی با بیشترین احتمال (حدود ۳۰ درصد) و ویروس ایدز با کمترین احتمال (حدود ۰/۸ درصد) قرار دارد و ویروس هپاتیت سی بااحتمال متوسط آلودگی (بین ۳ تا ۵ درصد) مابین این دو قرار میگیرد.
نیدل استیک چه اهمیتی دارد ؟
این نکته اهمیت بیشتری پیدا میکند وقتی می بینیم که این کارکنان از یکسو با جامعه و از سوی دیگر با مراکز درمانی و بیمارستانها در تماس هستند و این ارتباط می تواند منجر به انتقال بیماریها از جامعه به مراکز درمانی و یا انتقال عامل مسری و مقاوم بیمارستانی به جامعه شود.
این زنجیره انتقال حتی زمانی که این کارکنان بعد از یک یا چند نوبتکاری به آغوش خانواده خود بازمیگردند، و میتواند در انتشار بیماری موثر باشد و لذا این کارکنان در مقایسه با کارکنان بیمارستانی از این نظر که استعداد و قابلیت آلوده شدن به عوامل مسری را هم در بیمارستان و هم در جامعه دارند، منحصر به فرد هستند
عضو کمیته کشوری اچ آی وی و ایدز ضمن هشدار نسبت به بیماری “نیدل استیک”، گفت: این بیماری میتواند به عوارض جبران ناپذیری همچون ایدز، هپاتیت B، هپاتیت C یا سایر بیماریهای عفونی منتهی شود و فرد مراقبت دهنده را تا آخر عمر با مشکلاتی مواجه کند.
نیدل استیک شدن بدون خونریزی
عضو کمیته کشوری اچ آی وی و ایدز ضمن هشدار نسبت به بیماری “نیدل استیک”، گفت: این بیماری میتواند به عوارض جبران ناپذیری همچون ایدز، هپاتیت B، هپاتیت C یا سایر بیماریهای عفونی منتهی شود و فرد مراقبت دهنده را تا آخر عمر با مشکلاتی مواجه کند.
دکتر مسعود مردانی در گفتوگو با خبرنگار سرویس «سلامت» خبرگزاری دانشجویان ایران (ایسنا)، افزود: یکی از مخاطرات جدی که پرسنل پزشکی و پرستاری را در زمان ارائه خدمات درمانی تهدید میکند، فرو رفتن سوزن آغشته به خون یا ترشحات خونی بیماران در دست پزشک یا پرستار است.
این عارضه که اصطلاحا به آن «نیدل استیک» شدن گفته میشود ممکن است به عوارض جبران ناپذیری همچون ایدز، هپاتیت B، هپاتیت C یا سایر بیماریهای عفونی منتهی شود و فرد مراقبتدهنده را تا آخر عمر با مشکلاتی مواجه کند.
وی با اشاره به اینکه پرستاران و به ویژه پرستاران جوان و یا پزشکانی که دوره انترنی را طی میکنند بیشتر در معرض این گونه آسیبها قرار دارند، اظهار کرد: شیوع این عارضه(نیدل استیک شدن) با عوامل مختلکننده تمرکز شامل شلوغی، حجم کاری، شیفت کاری، حواسپرتی، عجله کردن، خستگی و ناکافی بودن آموزش و کم تجربگی ارتباط مستقیم دارد.
این متخصص بیماریهای عفونی ادامه داد: به قول قدیمیها حادثه خبر نمیکند و باید در مقابل آن از اصول ایمنسازی و پیشگیری بهره گرفت و در این میان مهمترین راهکار در تامین سلامت پرستاران، تقویت برنامههای آموزشی، استفاده از ابزارهای ایمن (دستکش، ماسک، عینک متناسب با وضعیت بیمار و سوزنهای ایمن) و توجه به رعایت ضوابط پیشگیری بعد از تماس است.
این عضو هیات علمی دانشگاه شهید بهشتی تصریح کرد: سوزنهای ایمن علاوه بر اینکه ذاتا یکبار مصرف هستند، به محض استفاده سر سوزن به صورت خودکار و فشاری در یک لایه محافظ پلاستکی قرار میگیرد و به این صورت هم سلامت و ایمنی پرستار و کادر درمانی تامین میشود و هم ضریب ایمنی کارگران خدماتی حمل زباله بیمارستانی افزایش پیدا میکند.
نیدل استیک ایدز
وی اضافه کرد: در صورت وقوع “نیدل استیک” حفظ خونسردی، شستن با آب و صابون، نگهداری نمونه خون بیمار جهت مشخص شدن وضعیت منبع آلودهکننده، مراجعه به پزشک مسئول کنترل عفونی بیمارستان و وضعیت سابقه واکسیناسیون افراد مواجهه با نیدل استیک میتواند در کاهش احتمال ابتلا به بیماریهای عفونی حاد بسیار موثر باشد.
این عضو کمیته کشوری اچ آی وی و ایدز با تاکید بر اینکه در رابطه با کنترل آسیبهای ناشی از Needle Stick، عملکرد وزارت بهداشت در خصوص تقویت دورههای آموزشی، در دسترس قرار دادن اقلام ایمن و برنامههای واکسیناسیون کادر درمانی حائز اهمیت است، تصریح کرد: یکی از دلایل شیوع هپاتیت C در سالهای قبل در کشور آذربایجان، عدم توجه به موضوع «نیدل استیک» بوده است.
گفتنی است، نیدل استیک شدن به مفهوم آسیب نفوذی جلدی ناشی از وسایل نوک تیز پزشکی آلوده به خون و یا ترشحات بدن بیماران بوده و بزرگترین عامل تهدید کننده کارکنان شاغل در بخش درمانی است.
این حادثه ممکن است در مراحل مختلف مراقبتهای درمانی اعم از تزریق داروهای عضلانی یا وریدی، گذاشتن درپوش برای سر سوزن، گذاشتن در ظرف مخصوص اشیای نوک تیز و یا لغزیدن سوزن یا چاقوهای جراحی یا سایر ابزارهای تیز در پوست جراحان ایجاد شود که زخم چاقوهای جراحی به مراقبت بیشتری نسبت به نیدل استیک نیاز دارد.
معمولاً زخم نیدل استیک به صورت خونریزی خفیف قابل دیدن است اما در واقع خطر عفونت ویروسی است که باقی می ماند.


نیدل استیک و نحوه برخورد با آن
عفونتهای ناشی از نیدل استیک و زخمهای بیمارستانی امروزه اهمیت زیادی یافته و نظام سلامت کشورها را به چالشی جدی فرا میخواند. افزایش بیمارستانها، ظهور بیماریهای باز پدید، افزایش روز افزون مقاومتهای میکروبی و نیاز به خدمات متنوع پزشکی بروز عفونتهای ناشی از خدمات درمانی را اجتناب ناپذیر میسازد. بنابراین هدف کلی در کنترل عفونتهای بیمارستانی، کاهش و به حداقل رساندن این عفونتها تا حد ممکن میباشد چرا که این عفونتها علاوه بر مرگ و میر ایجاد عوارض، با افزایش مدت بستری موجب افزایش قابل توجه هزینه خدمات درمانی شده و در نهایت سبب نارضایتی گیرندگان خدمت میگردند .
نیدل استیک شدن به مفهوم آسیب نفوذی جلدی ناشی از وسایل نوک تیز پزشکی آلوده به خون و یا ترشحات بدن بیماران بوده و بزرگترین عامل تهدید کنندهی کارکنان شاغل در بخش درمانی است. این حادثه ممکن است در مراحل مختلف مراقبتهای درمانی اعم از تزریق داروهای عضلانی یا وریدی، گذاشتن درپوش برای سر سوزن، گذاشتن در ظرف مخصوص اشیای نوک تیز و یا لغزیدن سوزن یا چاقوهای جراحی یا سایر ابزارهای تیز در پوست جراحان ایجاد شود که زخم چاقوهای جراحی به مراقبت بیشتری نسبت به نیدل استیک نیاز دارد. معمولاً زخم نیدل استیک به صورت خونریزی خفیف یا تر درمان قابل دیدن کوچک است اما در واقع خطر عفونت ویروسی است که باقی می ماند. مطالعات آینده نگر نشان داده اند که میزان بروز واقعی نیدل استیک شدن بالاتر از میزانی است که در مطالعات گذشته نگر گزارش میشود و مقدار آن از ۱۴ تا ۸۳۹ مورد آسیب به ازاء هر ۱۰۰۰ نفر پرسنل در سال متغیر است. مطالعات نشان داده اند که در ۲۰ کشور دارای اساسنامه ای امنیت تزریقات ، کارکنان بخش درمانی به طور متوسط در هر سال ۹ – ۱ بار نیدل استیک شدن را تجربه می کنند. در یک تحقیق انجام گرفته توسط سازمان جهانی بهداشت WHO در نواحی شرقی مدیترانه مشخص شده است که هر یک از افراد بخش درمانی در هر سال به طور متوسط ۴ بار نیدل استیک می شوند.
از لحظه ای که فرد نیدل استیک می شود در معرض انواع آسیب های جسمی و روحی قرار می گیرد که این عوراض روحی می توانند بسیار شدیدتر از عوارض جسمی باشند. کارکنان در خلال آسیب، استرس ها و هیجانات روحی فراوانی را تجربه می کنند که قابل اندازه گیری نیستند. به محض نیدل استیک شدن سیل افکار مخرب، ذهن فرد را مورد هجوم قرار داده و تا زمان مشخص شدن نتیجه ی آزمایش فرد از آسیب های روحی در امان نیست. افسردگی و گوشه گیری از نتایج روحی نیدل استیک شدن میباشد که با منفی شدن نتیجه ی آزمایش این عوارض روحی نیز از بین می روند. از عوراض جسمی نیدل استیک، می توان به آلودگی با سه ویروس هپاتیت B، هپاتیت C و HIV اشاره کرد.
بهترین راه تعیین امکان آلودگی، گرفتن نمونه ی خون و آزمایش از فرد بیمار است نه فردی که نیدل استیک شده است چرا که اگر فرد نیدل استیک شده به عنوان مثال به ایدز، هپاتیت آلوده شده باشد نتیجه ی آزمایش تا سپری شدن دوره ی کمون مثبت نمی شود. بنابراین با انجام آزمایش از فرد بیمار می توان تشخیص داد که فرد به ایدز یا هپاتیت آلوده شده یا نه و قبل از بروز علائم و پیش روی بیماری درمان را آغاز کرد. به طور کلی کارکنان بخش درمانی جهت پیشگیری از ابتلا به بیماریهای حاصل از نیدل استیک شدن باید پیشگیری کنند.
تزریق واکسن هپاتیت B یکی از راههای پیشگیری است.
در مورد ایدز و هپاتیت C که تزریق واکسن امکان پذیر نیست باید از روشهای پیشگیری از نیدل استیک شدن استفاده کرد. از جمله این روشها می توان به : احتیاط در هنگام گذاشتن در پوش سر سوزن، احتیاط در هنگام بستن درب ظروف مخصوص سر سوزنها، استفاده از ظرفهای مخصوص سرسوزن که احتمال برخورد آنها با پوست را کاهش می دهند و … اشاره کرد .
در ادامه به اختصار به سه بیماری مهم قابل انتقال از طریق نیدل استیک اشاره می کنیم :
الف) هپاتیت B: هپاتیت B یک بیماری ویروسی است که کبد انسان را درگیر می کند. اکثر افرادی که به این بیماری مبتلا می شوند بعد از مدتی بهبود یافته و ویروس در بدنشان باقی نمی ماند . در این صورت این افراد به هپاتیت حاد مبتلا هستند بیماری می تواند فاقد علامت یا دارای علائم خفیف مانند آنفولانزا باشد . این علائم شامل می باشند :
احساس خستگی مفرط ، تب خفیف ، سردرد ، کاهش اشتها ، استفراغ ، اسهال ، یبوست و درد عضلات و مفاصل و کهیر .
بیشتر بیماران مبتلا به هپاتیت مزمن فاقد علامت می باشند .
ب) هپاتیت C : هپاتیت C نیز نوعی بیماری ویروسی است که در ابتدا می تواند مثل یک سرماخوردگی معمولی بروز کند ولی بیکاری مزمن آن برعکس سرماخوردگی معمولی به دلیل از کار افتادن کبد و مشکل بودن درمان می تواند حیات بیمار را به مخاطره بیندازد . این بیماری به تدریج به کبد آسیب می رساند .
یک کبد سالم مواد شیمیایی مورد نیاز بدن را میسازد و مواد سمی را از خون خارج می کند . در طی این بیماری کبد ملتهب شده و بافت طبیعی آن تخریب می شود و به جای آن بافت فیبری و فرسوده می ماند . طی ده تا سی سال بعد مشکلات کبدی مزمن از قبیل سیروز و سرطان هم ممکن است ایجاد شوند .
از علائم آن می توان به تهوع ، استفراغ ، اسهال ، بی اشتهایی ، کاهش وزن ، زردی یا یرقان و خارش پوست اشاره کرد و در موارد پیشرفته فرد دچار هپاتیت مزمن و التهاب و سرطان کبد می گردد .
ج) ایدز : همان طور که می دانید بیماری ایدز توسط نوعی ویروس از دسته ی رتر و ویروس ها بنام HIV ایجاد می شود و باعث کاهش توانایی سیستم ایمنی بدن میزبان و نقص آن می گردد . اولین ویروسی که وارد سلول میزبان می شود و از جمله ی پادتن ها در امان می ماند و وارد سایر سلولهای ایمنی می شود. سلول هدف این ویروس لنفوسیت های T4 هستند. ویروس در لنفوسیت Tآلوده تکثیر می شود و همین امر سبب تورم غدد لنفاوی می گردد. تورم غدد لنفاوی گاه ماهها یا سالها بعد از ابتلای اولیه پدیدار می شود و همچین می تواند مدتها به همان حال باقی بماند. بیماران اکثراً به شدت لاغر می شوند. چون دیواره روده ی آنها مواد غذایی را بطور کامل جذب نمی کند. عرق شبانه و احساس خستگی و التهاب بیضه ها از دیگر علائم این بیماری است. در مرحله ی بعدی که در آن تصویر نهایی بیماری ایدز به نمایش گذاشته می شود حاصل از در هم شکسته شدن کامل سیستم دفاعی بدن است. تعداد سنفوسیت های T4 به شدت کاهش یافته و در این حالت انواع بیماری های باکتریایی، ویروسی و انگلی قادرند فرد مبتلا را از پا در بیاورند .