نظامنامه الزامات مربوط به ایمنی و بهداشت در آزمایشگاه
( الزامات مربوط به ايمني و بهداشت )
در این نظامنامه و سایر نظامنامه هایی که در فهرست مستندات آمده است، ابتدا متن الزامات آزمایشگاه مرجع سلامت بیان گشته و سپس شماره سندی را که به منظور پاسخگویی به الزام مذکور در آزمایشگاه طراحی و اجرا می گردد، با ذکر شماره سند و با شکل مورب بیان شده است. در واقع نظامنامه تطابقی است بین الزامات و نیازمندی های استاندارد و به عبارتی “بایدها” و آنچه در آزمایشگاه در پاسخ به این “بایدها” اتفاق می افتد.
متن الزامات آزمایشگاه مرجع سلامت، ویرایش اول و ارتباط آن با مستندات آزمایشگاه:
آزمایشگاههای تشخیص طبی از بدو تاسیس و یا تغییر محل بر اساس ضوابط بهداشت، درمان و آموزش پزشکی ملزم به رعایت الزامات زیر در رابطه با اصول ایمنی در آزمایشگاه هستند. آزمایشگاههای دایر باید در فرصتی که وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تعیین مینماید خود را با استانداردها و الزامات مربوطه منطبق سازند رعایت اصول ایمنی در آزمایشگاه از الزامات اولیه میباشد.
اصول زیر باید در مورد حفظ ایمنی کارکنان، مراجعه کنندگان و جامعه میبایست در آزمایشگاه رعایت گردد. دستورالعمل “اصول کلی حفاظت و پیشگیری از آلودگی کارکنان و محیط آزمایشگاه” و نمونه ای از دستورالعملهای مختلف دیگر نیز جهت الگوبرداری ضمیمه میباشد.
1- تعیین مسئول ایمنی و بهداشت:
مسئول فنی موظف است در آزمایشگاه فرد مشخصی که آگاه به امور فنی باشد را به عنوان مسئول ایمنی(Safety officer)انتخاب و معرفی نموده و وظایف و حدود اختیارات او را مکتوب و ابلاغ نماید. جایگاه مسئول ایمنی باید در نمودار سازمانی آزمایشگاه مشخص گردد، مسئول کلیه امور مربوط به ایمنی در آزمایشگاه که در فهرست شده، مسئول ایمنی و بهداشت میباشد.
در آزمايشگاه باید يكي از كاركنان به عنوان مسئول ايمني و بهداشت تعيين شده و در شرح وظايف وي به صورت زیر آمده و به وي ابلاغ و تفهيم شود. ضمناً فرآيند ايمني و بهداشت به عنوان يكي از فرآيندهاي اصلي آزمايشگاه در فرآيندهاي حيطه مسئول فني و تحت نظارت وي قراردارد .
موضوع: ابلاغيه
جناب آقاي / سركار خانم —————-
به موجب اين حكم از اين پس جنابعالي به عنوان مسئول ايمني در اين آزمايشگاه منصوب مي شويد. موارد ذيل علاوه بر ساير مسئوليت هاي شما به عنوان وظايف جنابعالي در سمت مسئول ايمني بوده كه انشاء الله به نحو احسن در آزمايشگاه اجرا گردد.
مسئول فني آزمايشگاه
شرح وظايف مسئول ايمني:
1- ايجاد و استقرار تمامي دستورالعمل هاي مربوط به ايمني از قبيل:
الف- دستورالعمل حفاظت و ايمني كاركنان و ايمني در محيط آزمايشگاه
ب- دستورالعمل نحوه سترون سازي، شستشوي لوازم شيشه اي و نظافت محيط و سطوح كاري
ج-دستورالعمل دفع پسماند
د-ثبت و گزارش و پيگيري حوادث مخاطره آميز
2- آموزش كاركنان در خصوص ملاحظات ايمني
3- نظارت در به كارگيري و اجراي اصول ايمني در تمامي فرآيندهاي آزمايشگاه و اطمينان از اجراي صحيح تمامي دستورالعمل ها
4- اطمينان از انتخاب ماده ضد عفوني كننده مناسب و ساير موارد اينچنيني نظير صابون و غيره.
5- اطمينان و نظارت در چگونگي دفع پسماندها طبق دستورالعمل اجرايي
6- اطمينان از انجام و ثبت اصول كنترل كيفي در استريليزاسيون و ساير موارد ايمني
7- اطمينان از مصونيت و وجود آنتي بادي بر عليه HIV, HBV , HCV قبل از شروع به كار
8- اطمينان از واكسيناسيون افراد قبل از شروع به كار نمودن
9- اطمينان از اجراي دستورالعمل هاي ايمني در محيط و فضا و تاسيسات آزمايشگاه
2- مستند سازی:
دستورالعملهای زیر باید مکتوب شود و به عنوان بخشی از مستندات الزامی آزمایشگاه، هر زمان قابل ارائه به بازرسین یا ممیزان باشد:
- دستورالعمل حفاظت و ایمنی کارکنان آزمایشگاه و ایمنی در محیط آزمایشگاه. (دستورالعمل “اصول کلی حفاظت و پیشگیری از آلودگی کارکنان و محیط آزمایشگاه” جهت الگوبرداری ضمیمه میباشد.
- دستور العمل نحوه سترون سازی، نحوه شستشوی لوازم شیشهای و نظافت محیط و سطوح کاری (نمونهای از این دستورالعملها جهت الگو برداری ضمیمه است).
- دستورالعمل دفع پسماندها
- ثبت، گزارش و پیگیری حوادث مخاطره آمیز نظیر فرو رفتن سوزن، ریختن و پاشیدن مواد شیمیایی، مواد آلوده و نگهداری سوابق مربوطه. جهت سهولت ثبت این موارد میتوان فرمهای مخصوص طراحی نمود.
در آزمايشگاه مسئول ايمني و بهداشت مستندات لازمه را تهيه و پس از تصويب مسئول فني در سراسر آزمايشگاه اجرا مي نمايد. در اين خصوص
- دستورالعمل حفاظت و ایمنی کارکنان و ایمنی در محیط آزمایشگاه
- دستور العمل نحوه سترون سازی، نحوه شستشوی لوازم شیشهای و نظافت محیط و سطوح کاری
- دستورالعمل مدیریت پسماندها
- ثبت، گزارش و پیگیری حوادث مخاطره آمیز نظیر فرو رفتن سوزن، ریختن و پاشیدن مواد شیمیایی، مواد آلوده و غيره از طريق گزارش موارد نامنطبق، اصلاحي و پيشگيرانه مورد نیاز میباشد.
3- آموزش کارکنان:
مسئولیت آموزش کارکنان در خصوص ملاحظات ایمنی و مفاد مندرج در دستورالعملهای مرتبط با حفاظت و ایمنی، تحت نظارت مسئول فنی آزمایشگاه، به عهده مسئول ایمنی و بهداشت میباشد. ارزیابی اثر بخش بودن آموزشها و رعایت الزامات آموزش داده شده بر عهده مسئول ایمنی و بهداشت است. سوابق مربوط به آموزشهای انجام شده باید حفظ گردد.
4- ایمنی کارکنان آزمایشگاه:
- همه کارکنان آزمایشگاه در محیط انجام کار فنی باید روپوش سفید به تن داشته باشند.
- باید وسایل حفاظت فردی اولیه مانند دستکش لاتکس، ماسک، وسایل کمکی جهت برداشت مایعات توسط پیپت، در آزمایشگاه در دسترس بوده و مورد استفاده قرار گیرد.
- سایر وسایل حفاظت فردی مانند عینک ایمنی، حفاظ صورت، گان و تجهیزاتی مانند دوش اضطراری و دستگاه چشم شوی باید در آزمایشگاه وجود داشته و در موارد ضروری در دسترس کارکنان باشد.
- کارکنان باید با روش صحیح شستشوی دست آشنا بوده و آن را به کار ببندند.
- کارکنان مسئول شستشو در آزمایشگاه هنگام کار باید از دستکش ضخیم، پیش بند و ماسک استفاده کنند و هنگام برس زدن لولهها حتما از عینک ایمنی استفاده نمایند.
5- شستشو، سترون سازی و ضد عفونی کردن در آزمایشگاه:
- دستورالعمل مکتوب شده دراین خصوص باید توسط مسئول ایمنی بهداشت به کارکنان مسئول شستشو و نظافت آموزش داده شده و بر رعایت آن نظارت گردد.
- مسئول ایمنی باید از انتخاب ماده ضد عفونی کننده مناسب و کیفیت موارد فوق ( از طریق آزمایش در آزمایشگاه و یا خرید آن از تامین کنندگان مورد تائید) اطمینان حاصل نماید.
- باید همیشه صابون مایع ومواد ضد عفونی کننده مناسب در آزمایشگاه موجود بوده و در دسترس کارکنان قرار گیرد.
در اين آزمايشگاه بدين منظور دستورالعملي تهيه شده است كه در سند شماره 60 آمده است. در اين دستورالعمل نحوه شستشو و سترون سازي بخش هاي مختلف، ملزومات آزمايشگاهي و نيز ساير موارد آمده است. اين دستورالعمل توسط مسئول ايمني به پرسنل مربوطه آموزش داده شده است.
6- دفع پسماند های آزمایشگاهی:
- چگونگی امحاء نمونه ها و همچنین نحوه امحاء مواد و وسایل انجام آزمایش، پس از اتمام کار، باید مشخص و مکتوب گردد (به ضمیمه مدارکی جهت الگو برداری آمده است).
- به منظور حفظ سلامت افراد و جلوگیری از اثرات زیان آور پسماندهای آزمایشگاهی، باید دستورالعمل ویژهای در مورد مدیریت پسماندهای آزمایشگاهی مکتوب شده و جزو مستندات آزمایشگاه قابل ارائه باشد. مدیریت ایمن و صحیح پسماندها در مراحل جدا سازی، بی خطر سازی، جمع آوری، بسته بندی، حمل و نقل و دفع پسماند می بایست اعمال گردد.
پسماندهایی که در آزمایشگاه تولید میشوند شامل موارد زیر هستند:
1-6- پسماندهای عادی و غیر آلوده
2-6- پسماند های عفونی مانند سرم و سایر مایعات آلوده بدن، کشتهای میکروبی و غیره
3-6- پسماند های تیز و برنده مانند سرسوزن، تیغه اسکالپل، شیشههای شکسته، سر سمپلر و غیره
4-6- پسماندهای شیمیایی شامل انواع مواد و معرفهای آزمایشگاهی (کیتهای تشخیصی)
5-6- پسماندهای آسیب شناسی تشریحی و بافت شناسی
6-6- پسماند های پرتو زا
- باید پسماندهای عادی و غیر آلوده را در محل تولید از پسماندهای آزمایشگاهی جداسازی نمود. دفع پسماندهای عادی و غیر آلوده مانند پسماند های خانگی انجام میشود.
- وسایلی که پس از سترون سازی دوباره وارد چرخه کاری میگردند باید در کیسه های مخصوص اتو کلاو و جدا از وسایلی که پس از سترون سازی دفع میگردند، قرار داده شوند.
- کلیه پسماندهای عفونی آزمایشگاهی باید ابتدا اتو کلاو شده و سپس به طریقه بهداشتی دفع گردند.
- دستگاههای فورو اتو کلاو باید عملکرد مطلوب داشته باشند. جهت بررسی صحت عملکرد اتو کلاو باید از اندیکاتورهای شیمیایی و بیو لوژیک استفاده نمود و مستندات کنترل کیفی مربوطه باید موجود باشد.
- پسماندهای تیز و برنده باید مانند سر سوزنها، وسایل شیشهای شکسته، تیغ اسکالپل، نوک سمپلر و غیره در ظروف ایمن( Safety box ) قرار گرفته و زمانی که سه چهارم محفظه پر شد، اتو کلاو شده و سپس به طریقه بهداشتی دفع گردند.
- در موقع جمعآوری، حمل و نقل و دفع پسماندها باید از وسایل و پوششهای حفاظتی لازم استفاده شود.
- تمامی مراحل جمعآوری و حمل و نقل کیسههای پسماندها باید با دست انجام پذیرد، زیرا استفاده از وسایل مکانیکی سبب پاره شدن کیسهها و ترشح و پاشیدن مواد آلوده میگردد. سطلهای محتوی کیسههای پسماند برای اجتناب از واژگونی باید توسط گاری چرخدار جابجا شوند.
- جمعآوری و دفع پسماندها باید طبق برنامه زمان بندی مشخص و متناسب با میزان تولید پسماند بوده و حداقل به طور روزانه انجام پذیرد.
7- واکسیناسیون کارکنان:
- قبل از شروع به کار، باید ایمنی کارکنان در برابر میکرو ارگانیسمهایی که احتمال مواجه با آنها وجود دارد، به ویژه در مورد هپاتیتB ، هپاتیت C و HIV ارزیابی شده و سوابق آن وجود میباشد.
- چنانچه سابقه مستند از انجام واکسیناسیون قبلی فرد برای هپاتیت B موجود نبود، ابتدا آنتی بادی هپاتیتB اندازه گیری میشود، در صورت ایمن نبودن فرد، واکسیناسیون انجام شده و 3-2 ماه بعد از انجام واکسیناسیون جهت حصول اطمینان از موثر بودن برنامه، مجددا آنتی بادی هپاتیت B مورد ارزیابی قرار گیرد.
- بررسی کارکنان از نظر مصونیت یالزوم انجام واکسیناسیون در برابر میکرو ارگانیسمهای خاص مولد بیماریهایی مثل دیفتری، سرخک، سرخجه و … برای افرادی که در آزمایشگاههای تحقیقاتی مربوطه کار میکنند الزامی است.
- باید در مکانهایی که با میکرو ارگانیسمهای پر خطر مانند مایکوباکتریوم توبرکولوزیس، بروسلا قارچها و غیره کار میشود، از هودهای ایمنی بیو لوژیک کلاس II استفاده شود.
8- ایمنی محیط آزمایشگاه:
ملاحظات مربوط به ایمنی محیط و فضای آزمایشگاه (مندرج در اصول طراحی فضای آزمایشگاه) میبایست به طور کامل رعایت گردد.
